Dostępne programy dofinansowania, takie jak „Czyste Powietrze” i „Moje Ciepło”, wraz z rosnącymi kosztami tradycyjnego ogrzewania oraz troską o środowisko naturalne, sprawiają, że coraz więcej Polaków rozważa instalację powietrznych pomp ciepła jako głównego, a nawet jedynego źródła ciepła w swoich domach. Jednocześnie dążenie do niezależności energetycznej oraz dostępna ulga termomodernizacyjna czynią tę inwestycję znacznie bardziej przystępną finansowo. W niniejszym artykule przedstawiamy kompleksową analizę powietrznych pomp ciepła jako jedynego źródła ogrzewania, uwzględniając zarówno aspekty techniczne, ekonomiczne, jak i aktualne możliwości dofinansowania.

Czy powietrzna pompa ciepła może być jedynym źródłem ciepła w domu?

Wbrew powszechnym przekonaniom, nowoczesne powietrzne pompy ciepła mogą z powodzeniem stanowić jedyne źródło ciepła w budynku mieszkalnym, nawet w polskich warunkach klimatycznych. Według danych Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (PORT PC), sprzedaż tych urządzeń w Polsce dynamicznie rośnie, a coraz więcej użytkowników decyduje się na ich zastosowanie jako jedynego źródła ogrzewania.

Nowoczesne powietrzne pompy ciepła są projektowane do pracy nawet przy bardzo niskich temperaturach zewnętrznych, sięgających -22°C do -25°C. Temperatura wrzenia czynnika chłodniczego krążącego w układzie urządzenia jest na poziomie kilkudziesięciu stopni poniżej 0°C, co umożliwia efektywne pozyskiwanie ciepła nawet z bardzo zimnego powietrza. W przypadku ekstremalnie niskich temperatur, które w polskim klimacie występują sporadycznie, pompy ciepła mogą być wspomagane przez wbudowaną grzałkę elektryczną, nadal pozostając jedynym zainstalowanym źródłem ciepła w budynku.

Efektywność energetyczna powietrznych pomp ciepła jest mierzona współczynnikiem COP (Coefficient of Performance), który określa stosunek uzyskanej energii cieplnej do zużytej energii elektrycznej. Dla warunków pracy A7/W35 (temperatura powietrza 7°C, temperatura wody 35°C) współczynnik COP wynosi zazwyczaj od 4,4 do 4,8, co oznacza, że z 1 kWh energii elektrycznej uzyskujemy 4,4-4,8 kWh energii cieplnej. Przy temperaturze -7°C w klimacie chłodnym (typowym dla Polski) i przy zastosowaniu niskotemperaturowym, deklarowany wskaźnik efektywności COPd wynosi około 2,9. Wartość ta spada wraz ze spadkiem temperatury zewnętrznej, ale nawet przy bardzo niskich temperaturach nowoczesne pompy ciepła zachowują efektywność wystarczającą do ogrzania domu.

Kluczowym czynnikiem warunkującym skuteczność powietrznej pompy ciepła jako jedynego źródła ogrzewania jest odpowiedni standard energetyczny budynku. Dobrze ocieplony dom o niskim zapotrzebowaniu na energię jest optymalny dla tego rozwiązania. Co ciekawe, nawet większy dom o dobrej izolacji łatwiej ogrzać pompą ciepła niż mniejszy o gorszych parametrach przewodzenia ciepła.

Aspekty techniczne powietrznych pomp ciepła

Dobór mocy i efektywność

Prawidłowy dobór mocy pompy ciepła jest kluczowy dla jej efektywnej pracy jako jedynego źródła ciepła. Przy doborze należy uwzględnić:

• Całkowite zapotrzebowanie budynku na ciepło
• Powierzchnię całkowitą budynku
• Rodzaj instalacji grzewczej
• Straty energii w budynku
• Ilość energii potrzebnej do ogrzania ciepłej wody użytkowej
• Obciążenie cieplne dla ogrzewanych pomieszczeń zgodnie z normą PN-EN 12831
• Wiek budynku i materiały użyte do ocieplenia

Pompy ciepła dobiera się zazwyczaj tak, aby mogły samodzielnie ogrzewać dom do temperatury zewnętrznej -10°C. Jednak nowoczesne urządzenia mogą pracować efektywnie nawet przy znacznie niższych temperaturach. Przykładowo, pompy ciepła klasy A++ mogą funkcjonować przy temperaturach zewnętrznych sięgających -22°C bez wspomagania drugim źródłem ciepła.

Warto podkreślić, że temperatury zewnętrzne oscylujące wokół -20°C występują w Polsce bardzo rzadko w sezonie grzewczym. Przez zdecydowaną większość sezonu temperatura przekracza -5°C, co pozwala pompie ciepła pracować z wysoką efektywnością.

Współpraca z systemami grzewczymi

Powietrzne pompy ciepła najefektywniej współpracują z niskotemperaturowymi systemami grzewczymi, takimi jak:

• Ogrzewanie podłogowe (najbardziej efektywne)
• Ogrzewanie ścienne
• Grzejniki płytowe (bardziej efektywne niż tradycyjne żeberkowe)

Ogrzewanie płaszczyznowe (podłogowe, ścienne) jest szczególnie korzystne, ponieważ przekazywanie ciepła następuje przez bardzo dużą powierzchnię, dzięki czemu nie potrzeba wysokiej temperatury jak w przypadku punktowych źródeł ciepła. Nie oznacza to jednak, że nie jest możliwe użycie grzejników ściennych. Jeśli chodzi o grzejniki, najlepszym rozwiązaniem są płytowe ze względu na dużą wydajność energetyczną.

W przypadku modernizowanych domów, gdzie planowana jest wymiana dotychczasowego źródła ciepła na pompę ciepła, należy pamiętać, że jest to niskotemperaturowe źródło ciepła. Aby osiągać najbardziej efektywną pracę systemu, ważne jest, aby standard energetyczny domu i wielkość grzejników były zgodne z niskimi temperaturami zasilania.

Krzywa grzewcza i regulacja

Prawidłowe ustawienie krzywej grzewczej ma kluczowe znaczenie dla efektywnej pracy pompy ciepła. Parametr ten określa zależność pomiędzy temperaturą utrzymującą się na zewnątrz budynku a temperaturą utrzymywaną w instalacji centralnego ogrzewania.

W procesie konfiguracji krzywej grzewczej należy uwzględnić specyfikę systemu ogrzewania, konstrukcję budynku, stopień jego izolacji, moc pompy, klimat, a także rodzaj odbiorników ciepła. Warto zaznaczyć, że nowo postawione budynki przechodzą proces schnięcia, który trwa około roku. W tym czasie budynek zużywa znacznie więcej energii niż docelowo. Po tym okresie system grzewczy wymaga niższej temperatury, trzeba więc ponownie wyregulować krzywą grzania oraz jej przesunięcie i zawory termostatyczne w budynku.

Żywotność i obsługa

Powietrzne pompy ciepła charakteryzują się długą żywotnością, szacowaną na 20-25 lat. Najbardziej obciążonym elementem jest sprężarka, która stanowi centrum całego układu. Przy prawidłowej eksploatacji może ona działać nawet dłużej niż przewidywany okres.

Jedną z największych zalet pomp ciepła jest to, że są praktycznie bezobsługowe. W odróżnieniu od innych urządzeń grzewczych nie ma potrzeby ich czyszczenia, podkładania opału czy rozpalania. Jak każde urządzenie grzewcze, również pompy ciepła do prawidłowej pracy wymagają okresowej kontroli serwisowej, polegającej na ocenie poprawności działania całego systemu. Dzięki regularnym przeglądom zapewnimy urządzeniu długą, bezawaryjną i efektywną pracę.

Aspekty ekonomiczne powietrznych pomp ciepła

Koszty inwestycyjne

Powietrzne pompy ciepła charakteryzują się niższymi kosztami inwestycyjnymi w porównaniu do pomp gruntowych. Nie wymagają wykonywania odwiertów ani rozległych prac ziemnych, a montaż jest prostszy i szybszy, trwający zazwyczaj 1-3 dni. Nie wymagają również dużej powierzchni działki, co jest istotne zwłaszcza w przypadku mniejszych posesji.

Koszt zakupu i instalacji powietrznej pompy ciepła zależy od wielu czynników, w tym mocy urządzenia, producenta, dodatkowego wyposażenia oraz zakresu prac instalacyjnych. Jednak dzięki dostępnym programom dofinansowania, takim jak „Czyste Powietrze”, „Moje Ciepło” czy ulga termomodernizacyjna, rzeczywisty koszt inwestycji może być znacząco niższy.

Koszty eksploatacyjne

Koszty eksploatacji powietrznej pompy ciepła zależą od kilku czynników:

• Standardu energetycznego budynku
• Właściwego doboru urządzenia do potrzeb budynku
• Zastosowania niskotemperaturowego systemu grzewczego
• Temperatury zewnętrznej w sezonie grzewczym
• Cen energii elektrycznej

Pompy ciepła mogą ogrzewać budynek samodzielnie przez cały sezon grzewczy, nie generując przy tym wysokich kosztów ogrzewania, pod warunkiem odpowiedniego standardu energetycznego domu, właściwie dobranego urządzenia do potrzeb budynku i mieszkańców oraz niskotemperaturowego systemu grzewczego. Niestety, błędy na etapie projektowania i budowy ponoszą zazwyczaj winę za wysokie koszty zużycia prądu.

Współpraca z fotowoltaiką

Pompy ciepła doskonale współpracują z instalacją fotowoltaiczną. Połączenie tych dwóch technologii pozwala na znaczne obniżenie kosztów ogrzewania, przygotowywania ciepłej wody użytkowej, jak i chłodzenia budynku. Produkowany darmowy i ekologiczny prąd bilansuje się z energią zużywaną przez pompę ciepła, dzięki czemu rachunki za energię mogą sprowadzać się do niewielkich opłat stałych.

Decydując się na takie rozwiązanie, warto rozważyć pakiety dedykowane do współpracy z pompą ciepła, dobrane w sposób, który zapewnia pokrycie zapotrzebowania tego urządzenia grzewczego na prąd. Dzięki temu użytkownik takiego systemu nie będzie musiał martwić się o koszty ogrzewania nawet w okresach największych mrozów, ponieważ pompa ciepła będzie zasilana darmowym prądem wytworzonym przez instalację fotowoltaiczną – wykorzystując w tym celu nadwyżkę energii wyprodukowaną w najbardziej słonecznych miesiącach.

Programy dofinansowania do pomp ciepła

Obecnie w Polsce dostępnych jest kilka programów wsparcia finansowego dla osób planujących instalację powietrznych pomp ciepła. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich.

Program „Czyste Powietrze”

Program „Czyste Powietrze” oferuje bezzwrotne dofinansowanie na wymianę nieefektywnych źródeł ciepła na nowe, ekologiczne rozwiązania, w tym powietrzne pompy ciepła. Program został zaktualizowany 31 marca 2025 r., a wnioski można składać do 2027 roku.

Wysokość dofinansowania zależy od:

1. Poziomu dofinansowania (podstawowy, podwyższony, najwyższy)
2. Zapotrzebowania budynku na energię
3. Klasy efektywności energetycznej pompy ciepła

Dla pomp ciepła powietrze/woda o podwyższonej klasie efektywności energetycznej, w zależności od zapotrzebowania budynku na energię, maksymalne kwoty dofinansowania wynoszą:

• Dla budynków o zapotrzebowaniu poniżej 80 kWh/m²/rok: od 22 920 zł (poziom podstawowy) do 40 110 zł (poziom podwyższony)
• Dla budynków o zapotrzebowaniu 80-140 kWh/m²/rok: od 42 120 zł (poziom podstawowy) do 73 710 zł (poziom podwyższony)
• Dla budynków o zapotrzebowaniu powyżej 140 kWh/m²/rok: od 56 120 zł (poziom podstawowy) do 140 300 zł (poziom najwyższy)

Kwalifikowane do dofinansowania pompy ciepła powietrze/woda muszą być wpisane na listę ZUM (Zielonych Urządzeń i Materiałów) w dniu wystawienia faktury lub równoważnego dokumentu.

Program „Moje Ciepło”

Program „Moje Ciepło” jest skierowany do właścicieli lub współwłaścicieli nowych budynków mieszkalnych jednorodzinnych. Przez nowy budynek rozumie się taki, w przypadku którego złożono zawiadomienie o zakończeniu budowy nie wcześniej niż 01.01.2021 r. lub złożono wniosek o wydanie decyzji o pozwoleniu na użytkowanie nie wcześniej niż 01.01.2021 r.

Program oferuje dofinansowanie w formie dotacji do 30% albo do 45% kosztów kwalifikowanych (dla osób posiadających Kartę Dużej Rodziny), nie więcej niż:

• 21 000 zł dla pomp gruntowych
• 7 000 zł dla pomp powietrznych typu powietrze-powietrze w systemie centralnym
• 7 000 zł dla pomp powietrznych typu powietrze-woda

Ważnym warunkiem jest to, że w budynku mieszkalnym jednorodzinnym nie może znajdować się (również w okresie trwałości inwestycji) źródło ciepła na paliwo stałe. Dodatkowo, warunkiem uzyskania dofinansowania jest osiągnięcie wartości wskaźnika rocznego zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną (EP) na poziomie maksymalnie 55 kWh/(m² × rok).

Nabór wniosków odbywa się w trybie ciągłym od 29.04.2022 r. do 31.12.2026 r. lub do wyczerpania dedykowanej puli środków, która wynosi 600 000 000 zł.

Ulga termomodernizacyjna

Ulga termomodernizacyjna jest skierowana do właścicieli lub współwłaścicieli domów jednorodzinnych (także w zabudowie szeregowej lub bliźniaczej). Pozwala odliczyć od podatku wydatki poniesione na termomodernizację, w tym na zakup i montaż pompy ciepła.

Maksymalna kwota odliczenia wynosi 53 000 zł w odniesieniu do wszystkich realizowanych przedsięwzięć termomodernizacyjnych. Jeśli wydatki były opodatkowane podatkiem VAT, to odlicza się kwotę wraz z tym podatkiem. Wydatki, które nie znalazły pokrycia w dochodzie za rok podatkowy, można odliczyć w kolejnych latach (nie dłużej niż przez 6 lat).

Ważne jest, że ulga termomodernizacyjna nie może być łączona z dofinansowaniem z programów takich jak „Czyste Powietrze” – te same wydatki nie mogą być jednocześnie dofinansowane i odliczone w ramach ulgi.

Od 2025 roku wprowadzono zmiany w uldze, które ograniczają możliwość odliczenia wydatków na piece gazowe i olejowe, natomiast pompy ciepła nadal kwalifikują się do ulgi.

Praktyczne aspekty instalacji powietrznej pompy ciepła

Montaż i lokalizacja

Montaż powietrznej pompy ciepła nie jest tak skomplikowany jak w przypadku modeli z gruntowym wymiennikiem ciepła, jednak należy zwrócić uwagę na kilka kwestii:

• Pompa potrzebuje swobodnego dostępu do powietrza, wentylator nie powinien znajdować się zbyt blisko innych elementów
• Moduł zewnętrzny powinien być ustawiony na równej powierzchni w zalecanej przez producenta odległości od budynku, tak by nie przenosiły się drgania
• Należy zapewnić swobodne odprowadzanie wody, np. za pomocą właściwego drenażu
• Warto rozważyć lokalizację z dala od sypialni, aby zminimalizować potencjalne zakłócenia akustyczne

Czas montażu powietrznej pompy ciepła zależy od stopnia skomplikowania instalacji i zazwyczaj trwa 1-3 dni. Dodatkowo trzeba wziąć pod uwagę czas potrzebny na pierwsze uruchomienie instalacji, sprawdzenie zgodności wykonania z dokumentacją, a także wyregulowanie i zaprogramowanie automatyki urządzenia.

Modernizacja istniejących budynków

Powietrzna pompa ciepła może być stosowana w modernizowanych domach, jednak należy pamiętać, że jest to niskotemperaturowe źródło ciepła. Aby osiągać najbardziej efektywną pracę systemu, ważne jest, aby standard energetyczny domu i wielkość grzejników były zgodne z niskimi temperaturami zasilania.

W przypadku starszych budynków może być konieczna modernizacja instalacji grzewczej, wymiana grzejników na bardziej efektywne lub instalacja ogrzewania podłogowego. Warto również rozważyć poprawę izolacji termicznej budynku, co pozwoli na zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło i bardziej efektywną pracę pompy ciepła.

Funkcja chłodzenia

Wiele nowoczesnych powietrznych pomp ciepła oferuje również funkcję chłodzenia, co jest dodatkową zaletą, szczególnie w kontekście coraz cieplejszych lat. Dzięki tej funkcji pompa ciepła może efektywnie obniżać temperaturę w pomieszczeniach, zapewniając przyjemny chłód podczas upalnych dni.

Podsumowanie

Powietrzne pompy ciepła mogą z powodzeniem stanowić jedyne źródło ciepła w domu, nawet w polskich warunkach klimatycznych. Nowoczesne urządzenia charakteryzują się wysoką efektywnością energetyczną, długą żywotnością i niskimi kosztami eksploatacji, szczególnie w połączeniu z instalacją fotowoltaiczną.

Dostępne programy dofinansowania, takie jak „Czyste Powietrze”, „Moje Ciepło” czy ulga termomodernizacyjna, znacząco obniżają koszty inwestycyjne, czyniąc to rozwiązanie jeszcze bardziej atrakcyjnym finansowo.

Kluczowe dla sukcesu instalacji powietrznej pompy ciepła jako jedynego źródła ogrzewania są: odpowiedni standard energetyczny budynku, prawidłowy dobór mocy urządzenia, zastosowanie niskotemperaturowego systemu grzewczego oraz właściwa regulacja i obsługa.

Biorąc pod uwagę rosnące ceny paliw kopalnych, dążenie do niezależności energetycznej oraz troskę o środowisko naturalne, powietrzne pompy ciepła stanowią przyszłościowe rozwiązanie, które warto rozważyć przy budowie nowego domu lub modernizacji istniejącego systemu grzewczego.