Czynnik chłodniczy to substancja o kluczowym znaczeniu w systemach klimatyzacyjnych, chłodniczych oraz pompach ciepła, określana również jako czynnik roboczy. Jego głównym zadaniem jest absorbowanie ciepła (parowanie – wrzenie czynnika) z jednego miejsca i przenoszenie go do innego, umożliwiając tym samym obniżenie temperatury w wybranej przestrzeni. Bez czynników chłodniczych trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie nowoczesnych systemów chłodzenia, które są niezbędne zarówno w gospodarstwach domowych, jak i w przemyśle. W niniejszym artykule przedstawiamy najważniejsze informacje dotyczące czynników chłodniczych, ich rodzajów, zastosowania oraz aspektów ekologicznych i prawnych związanych z ich użytkowaniem.

Rodzaje czynników chłodniczych

Czynniki chłodnicze możemy podzielić na dwie główne kategorie: naturalne i syntetyczne. Czynniki naturalne występują w przyrodzie bez ingerencji człowieka, natomiast syntetyczne są wytwarzane sztucznie.

Wśród czynników naturalnych wyróżniamy:

• R290 (propan) – charakteryzujący się wysoką wydajnością energetyczną i niskim wpływem na środowisko
• R600a (izobutan) – często stosowany w domowych lodówkach
• R744 (dwutlenek węgla) – wykorzystywany w przemyśle spożywczym i chłodnictwie

Do najpopularniejszych czynników syntetycznych należą:

• R134a[1] – powszechnie stosowany w chłodnictwie komercyjnym i samochodowym
• R1234yf[2] – nowoczesny czynnik obowiązkowy w klimatyzacji samochodowej od 2017 r.
• R32[3] – HFC o umiarkowanym współczynniku GWP (~677), stosowany w klimatyzatorach split
• R410A – często wykorzystywany w systemach klimatyzacji typu split

Warto zaznaczyć, że niektóre starsze czynniki, jak R22[4], zostały wycofane z nowych urządzeń, ale serwisowanie istniejących instalacji z odzyskanym R22 jest dozwolone do 2030 r.

Zastosowanie czynników chłodniczych

Czynniki chłodnicze znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach naszego życia. W klimatyzacji domowej i przemysłowej odpowiadają za utrzymanie komfortowej temperatury w pomieszczeniach, szczególnie w okresie letnim. Czynnik chłodniczy krąży w zamkniętym obiegu między parownikiem a skraplaczem, pobierając ciepło z pomieszczenia i odprowadzając je na zewnątrz.

W chłodnictwie czynniki chłodnicze są niezbędne do przechowywania żywności w odpowiednich warunkach. Lodówki, zamrażarki oraz przemysłowe systemy chłodnicze wykorzystują różne rodzaje czynników w zależności od wymaganej temperatury i specyfiki zastosowania. Branża spożywcza, farmaceutyczna czy medyczna nie mogłyby funkcjonować bez efektywnych systemów chłodniczych wykorzystujących odpowiednie czynniki.

Coraz większą popularność zyskują pompy ciepła, które wykorzystują czynniki chłodnicze do ogrzewania budynków. W tym przypadku proces działa odwrotnie – ciepło pobierane jest z otoczenia (powietrza, gruntu lub wody) i przekazywane do wnętrza budynku. Efektywność tego procesu, mierzona współczynnikiem COP (Coefficient of Performance), w dużej mierze zależy od właściwości zastosowanego czynnika chłodniczego.

Aspekty ekologiczne i prawne

Stosowanie czynników chłodniczych podlega ścisłym regulacjom prawnym, przede wszystkim Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 517/2014, znanemu jako Rozporządzenie F‑gazowe. Jego celem jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych pochodzących z czynników chłodniczych.

Współczesne trendy w branży HVAC (ogrzewanie, wentylacja, klimatyzacja) zmierzają w kierunku stosowania czynników o niskim współczynniku GWP oraz czynników naturalnych. Od 2026 r. zakaz obejmuje wyłącznie fluorowane czynniki w domowych lodówkach i zamrażarkach [5].

Wybór odpowiedniego czynnika chłodniczego powinien uwzględniać nie tylko jego wydajność energetyczną, ale również wpływ na środowisko naturalne oraz zgodność z obowiązującymi przepisami. Profesjonalne serwisowanie urządzeń zawierających czynniki chłodnicze wymaga odpowiednich kwalifikacji i certyfikatów, co dodatkowo podkreśla wagę tego zagadnienia.

Podsumowanie

Czynniki chłodnicze odgrywają kluczową rolę w systemach klimatyzacyjnych, chłodniczych i pompach ciepła. Ich właściwy dobór wpływa zarówno na efektywność energetyczną urządzeń, jak i na środowisko naturalne. Wraz z rosnącą świadomością ekologiczną oraz zaostrzającymi się przepisami, branża HVAC coraz częściej sięga po rozwiązania przyjazne dla środowiska, takie jak czynniki naturalne czy syntetyczne o niskim współczynniku GWP. Niezależnie od zastosowania, wybór odpowiedniego czynnika chłodniczego powinien być przemyślany i zgodny z aktualnymi normami prawnymi.

---

Przypisy:

1. R134a jest obecnie wykorzystywany głównie w chłodnictwie komercyjnym i pojazdach, nie w nowych klimatyzatorach split.
2. R1234yf stał się standardem w klimatyzacji samochodowej dla nowych pojazdów od 2017 r.
3. R32 ma umiarkowany GWP (~677) i nie spełnia progu GWP ≤ 150 dla wielu urządzeń od 2025/2027.
4. R22 wycofano z produkcji nowych urządzeń od 2015 r., ale serwisowanie instalacji z odzyskiem czynnika jest możliwe do 2030 r.
5. Zakaz z 2026 r. dotyczy tylko fluorowanych gazów w domowych chłodziarkach i zamrażarkach, nie całej branży HVAC.